Astronomia pozagalaktyczna i kosmologia
AKTYWNE GALAKTYKI
Galaktyki aktywne, czyli galaktyki z aktywnymi jądrami, odznaczają się tym, że emitują nie tylko światło widzialne, ale także m.in. fale radiowe i promienie X. W Instytucie Astronomii UMK obiekty te są obserwowane w obu tych zakresach przy użyciu sieci radioteleskopów VLBA, EVN, MERLIN, GMRT i LOFAR oraz teleskopu rentgenowskiego Chandra.
GALAKTYKI O KRÓTKICH OKRESACH AKTYWNOŚCI RADIOWEJ
Galaktyki aktywne (ang. Active Galactic Nuclei: AGN) stanowią od dziesięcioleci przedmiot bardzo intensywnych badań. Dzięki temu dysponujemy dziś powszechnie uznawanym modelem aktywności AGN-ów. Według niego w centrum każdej galaktyki aktywnej znajduje się supermasywna czarna dziura. Materia spadająca ku czarnej dziurze tworzy wokół niej dysk akrecyjny, w którym na skutek procesów tarcia i turbulencji traci moment pędu emitując promieniowanie w zakresie optycznym, nadfioletowym i rentgenowskim. Mimo jednak iż intensywnie badane, galaktyki aktywne w dalszym ciągu kryją w sobie wiele zagadek. Nie wiemy np. dlaczego tylko niewielka część z nich (15-20%) jest aktywna w zakresie radiowym widma elektromagnetycznego.
GALAKTYKI O POWTARZALNEJ AKTYWNOŚCI
Jedna dziesiąta wszystkich galaktyk to galaktyki aktywne. Nasuwa się pytanie, czy aktywność bądź nieaktywność danej galaktyki jest jej stałą cechą, czy też możliwe są przejścia konkretnych obiektów pomiędzy tymi dwoma stanami? Czy zatem aktywność galaktyki może zostać wygaszona lub odwrotnie – czy w galaktyce normalnej (czyli nieaktywnej) aktywność może zostać wzbudzona?
GALAKTYKI NA NISKICH CZĘSTOTLIWOŚCIACH RADIOWYCH – OBSERWACJE LOFAR
LOFAR (LOw Frequency ARray) jest nową siecią radioteleskopów, pracującą w zakresie niskich częstotliwości radiowych (30-240MHz). W ostatnim roku w Polsce zostały uruchomione 3 stacje tej sieci oraz rozwijane są programy do redukcji tych danych. LOFAR jest unikalnym instrumentem zarówno co do czułości, jak i zdolności rozdzielczej, który umożliwia badania ewolucji masywnych czarnych dziur, galaktyk i gromad galaktyk. W szczególności pozwala nam na obserwacje rozległych płatów promieniowania radiowego wokół obiektów aktywnych oraz otaczającej je przestrzeni międzygalaktycznej.
KOSMOLOGIA
Kosmologia obserwacyjna wykorzystuje zarówno teleskopy (do obserwacji galaktyk, gromad galaktyk, kosmicznej pajęczyny, kosmicznego promieniowania tła) jak również numeryczne i analityczne narzędzia, aby poznać i wytłumaczyć prawa przyrody rządzące Wszechświatem w skalach od megaparseków do około dwudziestu gigaparseków. Grupa kosmologiczna w Instytucie Astronomii UMK jest zaangażowana badania podstawowe poprzez udział w przedsięwzięciach zarówno numerycznych jak i obserwacyjnych.